Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

Эвены и их язык

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия

Тундренные юкагиры

30

Якутия



Усть-Янский улус

 



Видео запись Голиков Иннокентий Иннокентьевич – про родных

Голиков Иннокентий Иннокентьевич, 1944 г.рожд., эвен, п. Депутатский Усть-Янский улус Республика Саха(Якутия), сентябрь, 2012 г.

Расшифровка и перевод Кузьминой Р.П.



Акму хуркэчэн бихӈий көкэчэ уручун, оскуолала бихӈин бэй мача, куӈа мэниктэми пэктэрэнчэ, миндук акан. Би өйдилэв экму тар нюӈэн анӈанит, Дьакускайла тэгэттэн хурэлнюми өмэтту. Ноӈан илча болла. Мян тунӈан анӈанилкан бичэ бидин, молимӈат ноӈан болла, командират, командалавчими аявран. Бивэттэм би экнему өмэтту, куничакан.

         Оттон дьэ хуркалавур хөргэлдэ гөмэттэ бадикар, наӈнавур. Наӈатча эбит тараком. «Хи эду эмэбли амняму өмэтту». Бутэнниди дэсчиддэм би, эхничэвэттэм. Аны би, баддим-да баддим, гөникэн таду хоӈалча бихэм, өмэнкэн этэм эмэптэ.

         Оттон дьэ бадухамкан, тариӈи дёӈчирам. Дьэ наӈу иттэ, хялики хорча наӈна. Дьэ дюла хөрэделдэп. Дьэ инни дьэ бадунматтан, индэй эмни, дьэ инни. Инур ором инуривчин. Дюлдэлэву илан хялики, амардалаву дӫр хяликив ячалатна төгэндэрэм. Аны, хо ургэ. Тунӈам хяликив эникэн эттэ, гиркасчими. «Яв туркучинни, яв туркутникэн бадучинди», - гөникэн. Дюлдэлэву илан хялики, амардалаву дӫр хялики. Эчин тикрөм дюлэхки гахамниди, гахалдом болла. Дьэ яв бадучинни туркутникэн. Хоӈасчируку буса эчин нэкрэтэн. Нэхилэ тачин яникан дюлавур ихрап. Тиманна эстэн хурур наӈнавур. Эмэптэм болла, амнюми эмэпчэ бидим болла.

Амми дюхумэн эхэм дёӈчир. Эгдён-эгден этикэн бичэ уху. Бутэмми дэссиддивэн-дэ эхэм дёӈчир, гиркачаддиван-да эхэм дёӈчир, аич бихин. Көкэчэ бихин. Яв хадин. Өмнэкэн Уяндидук көкэчэлэн эбит, эньму стададук тинчэл, хорум тинчэл, нолималкан. Ровно эрэк ялду бичэ эбит, иманда эч тикчэ бихин. «Дьэ, хөргэлдэ», - гөнни. Дьэ хөррэп. Амардалаву нолималкан, би болла инучэлэ тэгэттэм, мину элгэн. Дӫкэркэн аяннарап. Элгэду эду Иргэчэнду анӈаттап уручун. Эмиэ ӈэллэм, олох хиӈкэн болла. Як-та, як-та, көеттуку арай оту дурэлчэлэн, арай көеттуку яхалчаккан эчин, бутэн яхал. Оо! Орон яхалан бичэ тарак. Эрэли өнечэ, бөрө ядин гөникэн тарак. Таду ӈэлэллэм аны, яхалчаккан. Отула элэкэн тикрэм. Дьэ нэхилэ анӈаттып. Кӫеттэм эгдемкэр дьахакымкар бивэттэн.

-Эне, як дьахакон ирурап? –гөнэм.

-Аманхи дьахакан, амандулас хуруддэп.

Исрап тарит анӈатникан. Исчалат амму нөн тала бихин стадала, Агафья гэрбэ нөлкэн бихин. Таралдула ихрап дьэ. Хехэчэн ихрап болла. Онтон бадикар дьэ тэгрэп, хэкэӈчиӈчирэм дьэ оралбу иттэйи. Төрэнмэтчөттэ. Өмэн бэй, Асла гэрбэ этикэн, пастук этикэн буюм мача. Таров тек дёӈчирам, девэмми дёӈчирам этэ. Буюн эмэн дьэ, аике дьэ бэй бутунни өрэӈчин, батчаду. Эдили, өмэн окат навчидун эли Куранакла тэгэттитэн тараком стадал, тала эмчэ бихитэн Уяндидук. Куранак гэрбэ окат холдадун тэгэтчэл эбит. Амму ян тала бихни, гөвэттэ. Амарлая иттив таров икиривэн.

Эмнидюр, тимана дьэ хилудилдэп. Би эчин тэгэттэм, дулакандин эньму тэгэттэн, ами эду тэгэттин. «Ади онол?», - гөнни, төрэн. «Ади оча бичэ? Инэӈи дулакан очакка бихэн. Нӫлтэн хечэ дин», - тачин укчэмэчэддэкэтэн тикрэн, элэ эйдэлэн. Би эхэм олох (утулло), ями тикрэн. Мину нодар. «Хөрли төллэ эвикэтнэли! Эди тэгэттэ, амарла иӈэнни хехэчэн», - эньму нодан. Амму көкэчэ эбит тар, хилудникэн элэ тикчэ, тикриди ургулдьи көкэчэ. Тиманнан муту алатми тэгэчэденчэ эбит. Короббан, муту дьахуку ируча бихэп. Бутэнэлдэӈэн горолдан болла. Хо гору бутэнниди көкэеттэн болла. Көкэчэ эбит, ол ихин би эхэм дёӈчир, дюхумэн-дэ эхэм дёӈчир. Көкэчэ эбит Куранак гэрбэ окат холдалан. Өмнэкэе иттив, амарла иттэм икирив ичукэнчэлэтэн. Көкэчэлэн ян Хэленнэкту тугуттив. Хэленнэклэ төӈэр бихин. Тугуттив таду илумучту, өмэтту дёкэркэн. Бөхөлэк тар ичун төӈэр бардалан. Кусумка төӈэрэн гэрбэ бичэ эбит. Бэелнюн ями эчэ тэгэттэ бихэп, ями горлан тэгэтчэ бихэп-кэ. Модалбу бидэн гөми тэгэчэндэӈэн эне. Энинти нар бадикар хөррэттэн. Хаӈангарача эбит нёкалду ою, тар некникэн умуврэчэ эбит килебутту, бурдуку, хордоӈутту умуврэчэ эбит, муту дебукэндэи.

Эрэгэр эптиӈду уркулин эӈэчэдеки дёӈчирам тар. Тали гиркаддяттан, тар эне эмэддэн. Би эрэгэр иткэрэм, дюлин иткэрэм, эӈэттэм ини. Эненти эмэддэн, гөникэн дьэ охокур дуруриди. Горкон гиркариди эммөттэн, эгдехукэн төӈэр. Охоку нэргур, охок гэрбэв яв хадим, отукка бичэ бидин. Охок гэрбэ ачча болла. Нёкал кирпиччэт охоколкахал бигрэчэ бидил. Хордоӈутту умуврэчэ эбит, ноӈортон явутан охолот хаӈандан, унтувутан хаӈандан, уксэ яникан муту иргэттэн болла. Мут харбагал илан куӈал. Эгдеӈэт молимӈат, мут мэнэ дюгимӈэт. Хадун дебэм биеттэн. Аны эмдиди хордоӈу умувэттэн эневу бөхөлэктук, дебукэндэи.

Өмнэкэн дэлби ярам, хуяринам. Хордоӈу хояв дебми хуяркаттам. Дебли, дебли, гөникэн дебукэеллэр. Ачча болла деблэ, як бидин, бурдук-та, як-та ачча. Бурдук көчукэм борира. Сулус оникан ичухниди тар дёӈчирам оттон. Абахки хөрдиӈи-дэ эхэм дёӈчир. Оттон өмнэкэй Уяндиду тэгэчэдеки дёӈчирам осколала идэи. Эненти стадала чумсак одиди төтэхнэм стадала. Нян таду надан анӈанив он, осколала идэи дьэ. Арай эненти Уяндила умувэттэн. Осколала умуриди, надан анӈанив очалан умучэ, эстэн ивкэн. Бутэндэ эбит, бутэндивукко этэп гар, гочин эмӈэнни, гөникэн мучувкан. Эмиэ мучуяттап учокоч, эмиэ төттөру мучуридюр дьэ стададу тувденэп. Гочируптун эмиэ эмдэп. Эмэсчирэкэт эмиэ мучувкан, эмиэ бутэндэ эбит. Бутэнэлдинни этэнни, гочин эмӈэнни, гөникэн. Эмиэ мучурап энниму өмэтту. Эньму эрэйдэк. Эрэгэр дӫкэркэн учокоч эмдэп болла стададук Уяндила. Оттон нэхилэ дӫрэкэн мучуриди дьэ илувдув уюм анӈанив он, дьэ гар осколаду нулевой классту. Эгден орам болла. Осколаду уөрэндэм. Хамай эгден өкөлкэн бихив Ульяна, тарак көкэрин. Хурэлли тар, Мотя, Матрена Васильевна, эгден экму көчукэн куӈан. Тала эмдэм болла, нулевой классту хупкучивдэи. Бараксанов Николай Николаевич учуталу бихин тараком. Хо аич уөрэннив тала, тунӈам хуланяч карандахат эчин яр. Эссэ тимана тунӈам бөдим, аич хупкутникэн эмӈэнни, гөникэн. Тунӈам гадаи дьэ хупкуттэм, аич уөрэндим тачимур. Ириди дьэ хэтэкэнэм. Ухун перемена гэрбэ яв хадим. «Ухун перемена болла», (он), гөникэн гөнни учутаал. Дюлай хэтэкэнэм, уөрэннивур оддап дьэ. Экму төттөру ян мину: «Хөрли, хөрли, перемена гэрбэ тавур». Төттөру кыйдар аны осколатки. Тараком дьэ уөрэндэм хин, мудакрам. Төттөру кыйдавникан, кыйдавникан, мучувникан уөрэндэм. Бөхөлэк гэрбэв эхэм хар болла, оскола гэрбэв эхэм хар болла. Эптиӈду ихучэ бэй яв ядим. Нёкадитта эхэм хар, эхэм төрэр хатан, нар эвэдит төрэрэм. Кэнники осколала ириди нёкадит төрэллив, утуллив. Тачин уөрэнникэн Уянди осколадун мудакрам дигэн клаху, эгден ориди. Уянди осколаван мудакриди Хэленнэклэ эмдиди уөрэндэм. Тунӈан классту ийэттэм. Кэлэгэй бихив эбитин куӈа биӈхий, бутэк бичэ бихив. Бутэнникэн уөрэндив кайдак эрэ. Дяпкан клаху бутэрриди Верхоянду уөрэндив. Тараком мян класс гэрбэ ачча бихин Хэленнэклэ, амар тар аӈаптан болла. Нюӈэнмяр өмэндулэ, нюӈэнмяр дӫрдулэ дяпкан я

мудакрам болла. Оттон дьэ Верхоян коратту уөрэндив, аич уөрэндив. Эмиэ осколав мудакриди илдакан хөрэсчирэм армияла, эрэгэр мучувкаяр. Нэхилэ, нэхилэ гаро армияла. Мян клаху мудакраках гадип диллэр. Хрущев тачин политикалкан бичэ эбит. Мян клаху мудакриди морфлотла гаро. Владивостокла хөрэкэн. Нюӈэнмяр тунӈандула хөррэм армияла, дӫрмяр өмэндулэ хөррэм болла, армияла хөррэм болла хавдиниди морфлотла. Дигэн анӈанив службалариди эмдив, подводникла службаларив дигэн анӈанив, подводнай флотла. Ибго багаит службалариди эмдиди. Тала эмэбли-дэ эмэбли яла, дьэ тараком сверхсрочнай гэрбэ бийэр. Тала эмэсчирэкэтэн, «дюи хо гэлэрэм, төрэӈи,  хөрэмнэву», - гөнэм. Эмэбли, гөсчирэкэтэн. Командиру болла: «Хину уөрэклэ ивкэндип, уөрэндинди уонна өссө службаладинди», - гөнни. Таров би дюй гэлэми, эньму болла хагдинни болла эньми-дэ гэлэрэм, тарпич хагди, хэттөнчэн оддан армияла хөрэддуку. Сыха яча бихэм, хупкучивчэ бимчу. Би болла дюлай хөрдим-дэ хөрдим. Эмдиди болла, комсомол райкоман милиция осколалан хөрли гөн. Мину комсомол путевкатынан. «Э-э», -гөнэм. Хөррэм. Ириди, минду ок милиция ядин, гөникэн төттөру мучурам хонон. Милиция этэн нӫрэ, гөникэн. Мучуриди, СПТУ-ла ирив, сопар орам, сопарду уөрэннив, хупкуттив СПТУ-ду. Тарбачан ориди хопарданикан пенсияла нӫрив, эр тэгэчэддэм. Адит илэ-дэ эчу идукуттэ эчу хөррэ, балдача төрэндукуй горла эчу. Дьокускайла тар тек эдуӈу иттэ, хөррэ, мян надан анӈани одни. Дьокусайу эдэӈу иттэ. Нёкал матакатон бихэм.



Авторизация
*
*
Генерация пароля